Hệ thống Tiêu chí Công trình xanh LOTUS

LOTUS là hệ thống tiêu chí công trình xanh đầu tiên được phát triển dành riêng cho thị trường xây dựng tại Việt Nam, mang tính tự nguyện, được phát triển bởi Hội đồng Công trình Xanh Việt Nam (VGBC) – một dự án phi lợi nhuận của Green Cities Fund (California, Hoa Kỳ). Tại Việt Nam, VGBC đã thành lập Công ty TNHH Doanh nghiệp Xã hội Công trình xanh Việt Nam để thực hiện hoạt động đánh giá – chứng nhận dự án LOTUS và các chương trình đào tạo liên quan.
Nhiều chương trình chứng nhận công trình xanh đã được phát triển để giải quyết các nhu cầu cụ thể của các quốc gia khác nhau. Hai trong số các chương trình chứng nhận công trình xanh toàn diện và phổ biến nhất tại Việt Nam là LEED do Hội đồng Công trình Xanh Hoa Kỳ (USGBC) tạo ra và LOTUS do Hội đồng Công trình Xanh Việt Nam (VGBC) phát triển.
Cả hai chương trình này đều được quốc tế công nhận là thuộc nhóm những chứng chỉ công trình xanh khắt khe nhất hiện nay về cả các tiêu chuẩn bền vững về môi trường cho các tòa nhà cũng như thực hành trách nhiệm xã hội (tham khảo).
LOTUS là chương trình chứng nhận duy nhất kết hợp đầy đủ các quy chuẩn xây dựng Việt Nam, đồng thời chấp nhận các tiêu chuẩn quốc tế và các thông lệ tốt nhất trong việc thiết lập các tiêu chí của mình. Mục đích là thiết lập các đường cơ sở và điểm chuẩn tương đương với các hệ thống tiên tiến như LEED và Green Mark.
Mặt khác, LOTUS chú trọng hơn vào việc khuyến khích các giải pháp kiến trúc dựa vào thiên nhiên hay thiết kế thụ động trong việc giải quyết các mục tiêu sức khoẻ và tiện nghi cho người sử dụng công trình (thay vì đặt nặng vào các giải pháp cơ điện, sử dụng các hệ thống cơ điện hiệu năng cao). Trong LOTUS, chúng tôi tin rằng các giải pháp quy hoạch tốt, thiết kế cho tiếp cận cộng đồng, linh hoạt trước thiên tai v.v. cũng quan trọng không kém hiệu quả năng lượng và các khía cạnh kỹ thuật khác.
Kể từ khi phát hành các phiên bản thử nghiệm vào năm 2010, LOTUS đã trải qua nhiều lần cập nhật và sửa đổi. Phiên bản mới nhất là LOTUS cho Công trình xây mới V3 (LOTUS NC V3), được phát hành vào tháng 4/2019. Hiện nay, LOTUS có khả năng áp dụng cho hầu hết các loại hình dự án xây dựng, với 06 công cụ đánh giá sau:
LOTUS NC v3, áp dụng cho dự án xây mới hoặc cải tạo quy mô lớn với tổng diện tích sàn (GFA) từ 2500 m2 trở lên
LOTUS BIO, áp dụng cho công trình hiện hữu
LOTUS Homes, áp dụng cho công trình nhà ở riêng lẻ
LOTUS SB, áp dụng cho dự án phi nhà ở với GFA nhỏ hơn 2500 m2
LOTUS Interiors, áp dụng dự án hoàn thiện nội thất
LOTUS Small Interiors, áp dụng dự án hoàn thiện nội thất với GFA nhỏ hơn 1000 m2

Tương tự cấu trúc của các hệ thống chứng nhận công trình xanh quốc tế, LOTUS có cấu trúc gồm các tiêu chí bắt buộc (Prerequisites) và các tiêu chí tự nguyện (optional credits), được chia thành các nhóm tiêu chí (Categories). LOTUS NC v3 hiện có 6 nhóm chính (Năng lượng, Nước, Vật liệu & Tài nguyên, Sức khỏe & Tiện nghi, Địa điểm & Sinh thái, Quản lý) và 1 mục Bonus (ghi nhận các giải pháp sáng tạo hoặc dự án có hiệu năng vượt trội).
Như tên gọi, dự án cần đạt được các yêu cầu của các Điều kiện tiên quyết để có thể xem xét đánh giá các tiêu chí tự nguyện. Mỗi tiêu chí tự nguyện thường được đặt cao hơn các tiêu chuẩn tối thiểu hoặc các quy chuẩn bắt buộc hiện hành. Dự án sẽ được điểm (points) khi đáp ứng yêu cầu của một tiêu chí tự nguyện. Tổng số điểm dự án đạt được sẽ quyết định mức chứng nhận của dự án.

Mức chứng nhận tối thiểu của LOTUS NC (LOTUS Certified) được ấn định tại 40% tổng số điểm (không bao gồm 8 điểm thưởng). Giá trị này cho thấy công trình đã đáp ứng những yêu cầu tối thiểu để được coi là một công trình xanh. Các mức chứng nhận tiếp theo tương ứng với các mức 55% (LOTUS Bạc), 65% (LOTUS Vàng) và 75% (LOTUS Bạch kim) tổng số điểm.

Bước 1: Lựa chọn Hệ thống đánh giá phù hợp và nghiên cứu khả thi

Như trên đề cập, hiện tại VGBC đã phát triển 6 công cụ LOTUS cho 6 nhóm công trình khác nhau, đội dự án căn cứ vào loại hình và quy mô dự án để lựa chọn công cụ phù hợp (công trình xây mới hay công trình đang vận hành, quy mô lớn hay nhỏ …). Tài liệu hướng dẫn kỹ thuật và các tiêu chí trong LOTUS có thể tải về miễn phí từ website VGBC.
Tham khảo: Tài liệu Hướng dẫn kỹ thuật LOTUS
Chủ đầu tư nên tiến hành một workshop thiết kế “xanh” (eco-charrette) ngay khi điều kiện cho phép, với sự tham gia của các thành viên dự án (có sự tham gia của nhà thầu hoặc đơn vị vận hành dự kiến càng tốt), nhưng tối thiểu có mặt tư vấn thiết kế, tư vấn công trình xanh (hoặc tư vấn mô phỏng năng lượng, commissioning, …) và các đơn vị tư vấn khác (cơ điện, kết cấu, cảnh quan…) để xác định mục tiêu “xanh”, đánh giá tính khả thi của các tiêu chí, lựa chọn các tiêu chí phù hợp với dự án, tìm kiếm khả năng tích hợp các tiêu chí (các giải pháp đem lại nhiều lợi ích cùng lúc), thống nhất phương thức thu thập dữ liệu và hồ sơ liên quan….
Tham khảo: Danh sách một số đơn vị tư vấn công trình xanh tại Việt Nam

Bước 2: Đăng ký dự án với VGBC
Đại diện Dự án thông báo cho VGBC ý định thực hiện dự án theo LOTUS bằng cách gửi Mẫu Đăng ký dự án. Hai bên ký kết thỏa thuận Đánh giá công trình xanh LOTUS, đại diện dự án tiến hành thanh toán phí đăng ký & phí đánh giá dự án.
Tham khảo: Các khoản phí liên quan đến đăng ký và đánh giá Công trình xanh LOTUS
Khi đăng ký thành công, Dự án sẽ được:
Cấp một mã PIN (Project Identification Number)
Đăng và cập nhật thông tin trên Danh mục Dự án LOTUS trên website VGBC
Tiếp cận Tập Hồ sơ Trình nộp LOTUS bao gồm đầy đủ các biểu mẫu, thư mục, hướng dẫn cần thiết cho việc chuẩn bị và trình nộp hồ sơ cho suốt quá trình đánh giá công trình xanh theo LOTUS, như Tập Thư Mục Trình nộp, Công cụ Quản lý LOTUS, các Công cụ tính toán (OTTV, Tính % tiết kiệm nước,…), các Mục hướng dẫn về mô phỏng năng lượng, mô phỏng CFD, v.v.
Chỉ định một đại diện của VGBC để hướng dẫn, giải nghĩa và trả lời các câu hỏi về các hạng mục trong LOTUS

Bước 3: Thiết kế và trình nộp Hồ sơ Thiết kế
Trong trường hợp lý tưởng, ở giai đoạn này đội dự án nên có sự tham gia của chuyên gia tư vấn công trình xanh, và có thể là một số tư vấn khác về năng lượng, MEP, v.v để phối hợp với kiến trúc sư trong việc phân tích, lựa chọn các phương án thiết kế kể từ giai đoạn thiết kế cơ sở. Các giải pháp thiết kế thụ động (passive design) hợp lý và công cụ mô phỏng năng lượng nên được tham khảo càng sớm càng tốt.

Bước 4: Đánh giá Hồ sơ Thiết kế
Sau khi giai đoạn thiết kế hoàn tất, Đại diện Dự án có lựa chọn (nhưng không bắt buộc) trình nộp hồ sơ để VGBC đánh giá cho Giai đoạn Thiết kế. Đây là cơ hội cho đội dự án đánh giá và cải thiện các giải pháp thiết kế xanh trước khi quá trình thi công bắt đầu.
Đại diện Dự án sẽ nộp một Mẫu Thông báo cho VGBC, trong đó thông báo ngày mà Đại diện Dự án dự kiến sẽ trình nộp bộ hồ sơ hoàn thiện phục vụ cho việc đánh giá LOTUS. Trong vòng 8 tuần kể từ ngày nhận được hồ sơ trình nộp đầy đủ, VGBC sẽ hoàn thành việc Đánh giá và trả về Báo cáo Kết quả Đánh giá LOTUS (Giai đoạn Đánh giá Hồ sơ Thiết kế).
Nếu dự án đạt đủ điểm, VGBC sẽ cấp Chứng nhận LOTUS Tạm thời. Chứng nhận Tạm thời hết hạn sau khi dự án hoàn công được 18 tháng.

Bước 5: Thi công và trình nộp Hồ sơ hoàn công
Trong quá trình thi công, nhà thầu cần phối hợp chặt chẽ với đơn vị tư vấn thiết kế và đơn vị tư vấn công trình xanh để đảm bảo thực hiện các chiến lược, giải pháp xanh liên quan đến nhà thầu hoặc do nhà thầu chịu trách nhiệm, có phân công rõ ràng trong việc thu thập chứng cứ và chuẩn bị Hồ sơ đánh giá Giai đoạn Hoàn công.

Bước 6: Đánh giá Hồ sơ Hoàn công
Tương tự giai đoạn đánh giá Hồ sơ Thiết kế, VGBC sẽ đánh giá Hồ sơ Hoàn công trong thời gian tối đa 8 tuần (kể từ ngày VGBC nhận được hồ sơ hoàn chỉnh). Nhìn chung, giai đoạn Đánh giá của VGBC trải qua các bước sau:

Đại diện dự án trình nộp hồ sơ đánh giá: danh sách các hồ sơ cần thiết cho việc đánh giá được ghi rõ ở từng Tiêu chí và các Điều kiện Tiên quyết trong Bản Hướng dẫn Kỹ thuật LOTUS (LOTUS Technical Manual). Đội dự án nên tập hợp đủ hồ sơ thành một tập hoàn chỉnh trước khi trình nộp cho VGBC

Kiểm tra nhanh hồ sơ trình nộp: nhằm đảm bảo rằng hồ sơ trình nộp là đầy đủ trước khi VGBC đi vào đánh giá chi tiết. VGBC sẽ yêu cầu Đại diện dự án cung cấp thêm các bằng chứng, giải thích hoặc căn cứ cần thiết.

Chỉ định chuyên gia đánh giá LOTUS: VGBC sẽ thành lập một ủy ban đánh giá cho dự án (Project Assessment Review – PAC) để phụ trách việc đánh giá hồ sơ trình nộp của dự án theo các yêu cầu trong Bản Hướng dẫn Kỹ thuật LOTUS. PAC sẽ gồm một Quản lý dự án của VGBC, các chuyên gia kỹ thuật của VGBC và các chuyên gia độc lập bên ngoài.

Phản hồi về hồ sơ dự án: các ý kiến đánh giá của PAC sẽ được chuyển đến Đại diện dự án, đặc biết đối với các tiêu chí chưa đạt, cần bổ sung thêm hồ sơ. Trong giai đoạn này, thành viên PAC có thể sẽ tiến hành tham quan thực địa dự án (site visit).

Bản thảo Kết quả Đánh giá (Assessment Report) được PAC soạn và trình Ủy ban Kỹ thuật LOTUS (LOTUS Review Committee) kiểm tra và xác nhận

Trả kết quả: Báo cáo Kết quả Đánh giá Chính thức (Full Assessment Report) sẽ được VGBC trả về trong vòng 8 tuần kể từ ngày trình nộp hồ sơ đầy đủ. Đại diện Dự án sẽ gửi xác nhận chấp nhận kết quả đánh giá hoặc yêu cầu phúc tra (appeal). Yêu cầu phúc tra cần được gửi trong vòng 30 ngày kể từ khi nhận được Báo cáo Kết quả Đánh giá Chính thức. Các hồ sơ trình nộp bổ sung cần chứng minh được là các tiêu chí hoặc điều kiện tiên quyết đã đạt được trong thực tế. Các yêu cầu phúc tra sẽ được xem xét bởi PAC và trả lời trong vòng 8 tuần.

Sau khi các yêu cầu phúc tra đã được giải đáp, VGBC sẽ ban hành Báo cáo Kết quả Đánh giá Chính thức. Nếu dự án đạt đủ số điểm cho một trong bốn mức chứng nhận trong LOTUS (Bạch Kim – Vàng – Bạc – Chứng nhận Thường), VGBC sẽ cấp Chứng nhận Công trình xanh LOTUS Chính thức cho dự án.
Tham khảo: Số lượng Công trình xanh tại Việt Nam